In het kader van de viering van 400 jaar VOC (Vereenigde Oostindische Compagnie) komt in het kringblad een relaas over een stukje geschiedenis, waarbij zeer waarschijnlijk een Bemmelnaar betrokken is geweest. Het schip de ‘Batavia’ liep bij haar eerste reis naar Indië op een rif voor de westkust van Australië en verging. Na de schipbreuk ging de commandeur en enige officieren hulp halen en richtte de achtergebleven onderkoopman, samen met een aantal muiters een slachtpartij aan, waarbij meer dan 100 mensen vermoord werden. Twee van de muiters, waaronder Jan Pelgrom de Bije, ook wel Jan van Bemmel genoemd, werden veroordeeld tot het achterblijven op het vasteland van Australië. Zij waren daarmee de eerste immigranten van Australië.
Over de VOC en de reis van de Batavia is reeds voldoende gepubliceerd, zie o.a. de geraadpleegde literatuur. Op internet zijn de volgende websites lezenswaardig:
Bataviawerf, Nationaal Scheepshistorisch Centrum: http://www.bataviawerf.nl
Wiebe Hayes Stichting: http://www.wiebehayes.nl
The Grey Company: http://members.iinet.net.au/~bill/batavia.html
VOC Historical Society Inc.: http://www.voc.iinet.net.au/
Jan Pelgrom de Bije van Bemmel
De misdaden die Jan Pelgrom de Bije beging zijn uitgebreid beschreven in de scheepsjournaal dat Pelsaert opgemaakt heeft. Jan Pelgrom de Bije van Bemmel werd veroordeeld tot ophanging, maar hij wilde nog niet sterven. Hij hield maar niet op met huilen en bidden om genade. Hij vroeg of hij niet ergens achtergelaten kon worden op een eiland of op het Zuidland (vaste land van Australië). Uiteindelijk stemt Pelsaert (en de scheepsraad) toe om hem en Wouter Loos, een soldaat die ook verschillende moorden had gepleegd en tot kapitein-generaal benoemd was nadat Cornelisz gevangen genomen was, op het Zuidland achter te laten. Op de terugtocht naar Batavia op Java, zijn de twee op het vaste land afgezet.
De relatie met Bemmel
Op het moment dat de Batavia uitvoer was Jan Pelgrom de Bije van Bemmel een jongen van 18 jaar en hij moet dus rond 1610 geboren zijn. De kerkboeken van Bemmel beginnen echter pas in 1623, waardoor we zijn doop daarin niet kunnen vinden. Wel zijn er in de kerkregisters van de Nederlands Hervormde Gemeente te Bemmel inschrijvingen te vinden die aanwijzingen zijn voor een verwantschap met Jan Pelgrom de Bije, nl.:
Inschrijving als lidmaat van Lorents Pilgrams, richter tot Herwen en Aarts[Aerdt].Tevens dat hij overleden is in Herwen. RBS 240.6.
– Lorents Pilgrams, richter tot Herwen en Aarts, wordt in 1623 ingeschreven als lidmaat.
– Lorentz Pilgram, wordt op 4 mei 1626 begraven. Hij is overleden te Herwen.
– Peter Pilgrams de Bij, zoon van zaliger Laurens Pilgrams de Bij – richter tot Herwen en Aert, trouwt op 15 oktober 1626 met Bartruda van Lengel, jongedochter van Johannes Lengel.
– Peter Pilgram, is doopgetuige op 26 juli 1624 en op 10 oktober 1624. Hij wordt bij de tweede inschrijving vermeld als soldaat.
– Peter Pilgram laat een kind dopen op 28 januari 1629 (Catharina) en op 20 juli 1631 (Laurensken).
– Gertruijdt Pilgrams, is doopgetuige op 9 januari 1625.
– Mechtelt Pelgroms, is doopgetuige op 20 april 1634.
Een speurtocht op internet brengt ons al snel bij een uitgebreide genealogie van Ambrosius de Bije. In deze genealogie komen ook de bovengenoemde Lorentz (Laureijs) Pelgrom de Bije en Peter Pelgrom de Bie voor. De gezochte Jan Pelgrom de Bije staat er, helaas, niet bij. In deze genealogie wordt bij Laureijs Pelgrom de Bije vermeld dat hij op 3 april 1626 in Heerewaarden overleden is en dat hij richter was in Heerewaarden! In de kerkboeken van Bemmel is echter duidelijk te lezen dat dit Herwen en Aerdt moet zijn.
De stamvader van het geslacht de Bije (de Bie) is de genoemde Ambrosius. Hij leefde in de eerste helft van de dertiende eeuw. De familienaam De Bije is volgens deze genealogie ontleend aan een hofstede ‘De Bie’ onder Princenhage. Leden van deze familie bekleedden aanzienlijke functies, zoals burgemeester en schepen van ’s-Hertogenbosch en van Breda. Het geslacht de Bije vertakte zich in de variant ‘Pelgrom de Bije’ toen ene Dierick de Bije tussen 1465 en 1471 samen met hertog Adolf van Gelre een pelgrimstocht naar Jeruzalem maakte. Alleen zijn nakomelingen dragen de naam ‘Pelgrom de Bije’.
Op grond van het bovenstaande is niet met 100% zekerheid vast te stellen dat Jan Pelgrom de Bije een geboren Bemmelnaar is. Maar gezien de toevoeging “van Bemmel” aan zijn naam (en niet “van Bommel”, zoals hij hier en daar abusievelijk in de literatuur wordt aangeduid) en het feit dat er tussen 1623-1631 daadwerkelijk personen van het geslacht Pelgrom de Bije in Bemmel woonden, ligt het toch wel voor de hand dat ook Jan Pelgrom de Bije (korte tijd) in Bemmel gewoond heeft. Hij zou dan de zoon van Laureijs Pelgrom de Bije en Machteld Prick kunnen zijn en de broer van Peter.
Het relevante deel van de stamboom van Pelgrom de Bije ziet er dan als volgt uit:
Laureijs Pelgrom de Bije, richter te Herwen en Aerdt, overleden in Herwen, begraven op 4 mei 1626 in Bemmel, zoon van Peter Pelgrom de Bije en Anna Jacobs Ketelaars, is getrouwd met Machteld Prick, geboren in Emmerik, overleden na 1638 in ’s-Hertogenbosch.
Kinderen uit dit huwelijk:
Peter, getrouwd op 15 oktober 1626 in Bemmel met Bartruda van Lengel, dochter van Johannes van Lengel, waard te Elst.
Geertruijt, overleden op 23 juli 1664 in Amsterdam, getrouwd op 13 mei 1640 in Sloten met Laurens Berghmans, lakenbereider, geboren in 1612 in Sittard, overleden op 19 februari 1664 in Amsterdam.
Jacob, overleden in 1662, lekenrector, poorter van ’s-Hertogenbosch, droogscheerder en lakenverkoper, secretaris, dijck- en polderschrijver tot Empel en Meerwijck, getrouwd op 15 juni 1641 met Anna Momboirs, geboren in Empel, overleden na 1671, dochter van Arnt Momboirs en Josina Hannarts.
Hendrick, geboren in 1604, overleden op 9 februari 1654 in Amsterdam, ondermajoor van de stad ’s-Hertogenbosch, diaken van de Hervormde Kerk, hoofdprovoost van de burgerij in Amsterdam, getrouwd op 23 juni 1630 in Sloten met Mariken Rodenburgh, geboren in 1607, overleden op 29 januari 1672 in Amsterdam, dochter van Emanuel Rodenburgh.
mogelijk Jan, geboren ca 1610, kajuitdienaar op het schip de Batavia, in 1629 ter dood veroordeeld maar achtergelaten op het vasteland van Australië.
Geraadpleegde bronnen
Batavia; de terugkeer van een retourschip. 1991. P. Gretler; R. Parthesius; A. v.d. Zee.
De Batavia; het gruwelijke en waar gebeurde verhaal over de trotse Oost-Indiëvaarder. 1989. E. Leijenaar.
Pelsaerts journaal van de ongelukkige reis van het schip Batavia. 1989. G. Molewijk.
De schipbreuk van de Batavia, 1629. 1994. Vibeke Roeper.
De dramatische reis van het VOC retourschip de Batavia en de heldhaftige rol van Wiebe Hayes uit Winschoten. 2001. Een uitgave van de Stichting Wiebe Hayes.
Kerkregisters DTB (doop, trouw en begraven) NH Gemeente Bemmel. 1623-1811.